«انهم اسرع الى كل خیر»(1)؛ جوانان زودتر از دیگران به خوبی ها روى مى‏آورند.

دین به انگیزه جوان در بنا و آراستن هویت او پاسخ مى‏دهد، چرا كه آدمى داراى عطشى است كه فقط با پیمودن راه خدا فرومى‏نشنید؛ از این رو امام صادق علیه السلام، یادگیرى بایدها و نبایدها و اندیشه‏هاى سبز دین را از ویژگی هاى دوران جوانى مى‏داند. و گاه نسبت ‏به آن دسته از جوانانى كه «علم دین‏» نمى‏دانند و در پى ‏آن نمى‏روند، رنجیده خاطر مى‏گردد.
رفتار و سخن امام صادق علیه السلام ترجمان حقیقى اینفرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله است كه فرمود:

«اوصیكم بالشبان خیرا، فانهم ارق افئده‏»(2)؛سفارش مى‏كنم شما را كه، با جوانان به خوبى و نیكویى رفتار كنید، چرا كه آنان نازك دل و عاطفى‏ترند.

امام ضمن توجه به روح لطیف و احساس آرمانى جوانان، یاران ‏و نزدیكان خود را نیز به دقت و توجه در این نكات رهنمون مى‏ساخت. از جمله، یكى از یاران امام به نام «مؤمن طاق‏»(3) براى پیام ‏رسانى و تبلیغ دین، مدتى را در شهر بصره گذراند. وقتى كه به ‏مدینه بازگشت، خدمت امام صادق علیه السلام رسید، حضرت از او پرسید:

-به بصره رفته بودى؟

-آرى!

-اقبال مردم را به دین و ولایت چگونه دیدى؟

-بهخدا اندك است! مى‏آیند ولى كم!!

-جوانان را دریاب، زیرا آنان به نیكى و خیر از دیگران ‏پیشتازترند.(4)

گزیده‏اى از منشور جوان را در اندیشه صادق آل محمد صلی الله علیه و آله مرور مى‏نماییم:


كوچ عصر

جوانى «فرصت نیكو» و «نسیم رحمت‏» است كه باید به خوبى از آن بهره جست و با زیركى، ذكاوت و تیزبینى آننعمت‏ خدا داد را پاس داشت؛ زیرا كه این فرصت، «ربودنى‏» و «رفتنى‏» است و ضایع ساختن آن، چیزى جز غم، اندوه و پشیمانى را براى دوران پس ‏از آن به ارث نمى‏گذارد.

زندگى كوتاه است و فرصت زودگذر! تنها سرمایه‏ گرانبهاى ما وقت است كه بازگشتى ندارد، از این رو بزرگترین فن ‏بهتر زیستن، بهره جستن از فرصت هاى بى‏نظیرى است كه بر ما مى‏گذرد؛این سخن امام صادق علیه السلام را باید جدى گرفت:

«من انتظر عاجلة الفرصة مواجله الاستقصاء سلبته الایام فرصته،لان من شان الایام السلب و سبیل الزمن الفوت‏»(5)؛ به هركس فرصتى دست دهد و او به انتظار بهدست آوردن فرصت كامل، آن‏ را تاخیر اندازد، روزگار همان فرصت را نیز از او برباید، زیرا كار ایام، بردن است و روش زمان، از دست رفتن.

پس از رحلت رسول اكرم صلی الله علیه و آله، مكتب‏ اهل‏بیت علیهم السلام به عنوان «ثقل اصغر» در جایگاه حقیقى دین، خوش درخشید، ولیكن ‏افراد و گروه هایى نیز به عللى!! در برابر این اندیشه قرار گرفته، با طرح «قرائت مختلف از دین‏» به مقابله با معارف ‏معصومان علیهم السلام پرداختند و مع الاسف تاریخ فرهنگ و معارف ‏اسلامى ما همیشه شاهد عرصه گردانى و فریب افكار عمومى از سوى‏ خالقان دیدگاه هاى دینى بود.
رنگ خدا

آدمى با ورود به دوران جوانى به دنبال «هویت‏» جدیدى مى‏گردد؛آن احساس نسبتا پایدار از یگانگى خود، از این كه: « من كه هستم ‏و باید باشم؟» كه دستیابى به آن، به فرد امكان مى‏دهد كه ‏ارتباطات خود را با خویشتن، خدا، طبیعت و جامعه تنظیم دهد.

در این مرحله هویت‏یابى نقش «آگاهى و بینش‏» بسیار مؤثر و كارساز بوده، بر « رفتار و عمل‏» پیشى دارد، در این دوران، ممكن است ‏سرگردانى در هویت ‏سبب گردد كه جوان نسبت ‏به كیستى خود و نقش اجتماعى خود دچار تردید گردد و این شك ضمن برهم زدن ‏هماهنگى و تعادل روانى، او را به «بحران هویت‏» بكشاند، بحرانى كه جوان به پیرامون اهداف بلند مدت، انتخاب شغل، الگوهاى رفاقت، رفتار و تمایل جنسى، تشخیص مذهبى، ارزشهاى ‏اخلافى و تعهد گروهى با تردید و شك خواهد نگریست.

در شكل‏دهى هویت، «معرفت دینى‏» نقش مهمى را ایفا مى‏كند و در واقع، دین مى‏تواند تكیه گاه جوان و رهایى دهنده او از این‏ بحران باشد؛ البته «دانش‏»، «كار و تلاش‏» نیز در ساماندهى‏هویت او كارساز است.(6)

بنابراین، جوان باید رنگ خدایى گیرد تا هویتش خدایى گردد،«دین‏» همان «رنگ خدا» است كه همگان را بدان دعوت مى‏كنند: (صبغة‏الله و من احسن من الله صبغه)(7)؛ رنگ خدایى (بپذیرید!) و چه رنگى از رنگ خدا بهتر است؟ امام صادق علیه السلام درباره آیه فوق ‏مى‏فرماید:

«مقصود از رنگ خدایى همان دین اسلام است.»(8)

دین به انگیزه جوان در بنا و آراستن هویت او پاسخ مى‏دهد، چرا كه آدمى داراى عطشى است كه فقط با پیمودن راه خدا فرومى‏نشنید(9)؛ از این رو امام صادق علیه السلام، یادگیرى بایدها و نبایدها و اندیشه‏هاى سبز دین را از ویژگی هاى دوران جوانى مى‏داند.(10) و گاه نسبت ‏به آن دسته از جوانانى كه «علم دین‏» نمى‏دانند و در پى ‏آن نمى‏روند، رنجیده خاطر مى‏گردد.(11)


امام صادق علیه السلام رفقا را سه نوع مى‏داند:

1- كسى كه مانند غذا به آن نیاز هست و آن «رفیق عاقل‏» است.

2- كسى كه وجود او براى انسان به منزله بیمارى مزاحم و رنج‏آور است و آن «رفیق احمق‏» است.

3- كسى كه وجودش به منزله داروى شفا بخش است و آن «رفیق روشن‏بین و اهل خرد» است.
قرائت معتبر دین

دین اسلام، همان روش زندگى است كه میان زندگى اجتماعى و پرستش ‏خداى متعال پیوند مى‏دهد و در همه اعمال فردى و اجتماعى براى ‏انسان مسوولیت ‏خدایى ایجاد مى‏كند، كه این مجموعه عقاید و دستورهاى علمى، اخلاقى، سبب خوشبختى انسان در این سرا و سعادت ‏جاوید در جهان دیگر مى‏شود.

فهم از دین چگونه است؟ و جوان دین خود را ازچه كسی بجوید؟! آیا هر كس مى‏تواند به فهمى از دین برسد؟!

آیا هر فهمى از دین، صواب و پسندیده است؟! آیا «فهم دینى‏» فهم نسبى است و هیچ فهم ثابتى وجود ندارد؟!(12)

و یا آن كه یك تفسیر و قرائت رسمى از دین وجود دارد.

پس از رحلت رسول اكرم صلی الله علیه و آله، مكتب‏ اهل‏بیت علیهم السلام به عنوان «ثقل اصغر» در جایگاه حقیقى دین، خوش درخشید، ولیكن ‏افراد و گروه هایى نیز به عللى!! در برابر این اندیشه قرار گرفته، با طرح «قرائت مختلف از دین‏» به مقابله با معارف ‏معصومان علیهم السلام پرداختند و مع الاسف تاریخ فرهنگ و معارف ‏اسلامى ما همیشه شاهد عرصه گردانى و فریب افكار عمومى از سوى‏ خالقان دیدگاه هاى دینى بود.

در عصر امام صادق علیه السلام از رواج مكاتب الحادى و هجوم‏ اندیشه‏هاى یونانى و ایجاد نهضت ترجمه، دیدگاه ها و نظریات ‏گوناگونى در چارچوب «قرائت هاى دینى‏» طرح گردید، حتى برخى ازارباب فرق كه خود مدتى در محضر پیشواى ششم شاگردى كرده بودند، به طرح دیدگاه خویش و عنوان دیدگاه برتر و صواب پرداختند و در مقابل منادى، احیاگر و متولى قرائت ‏حقیقى دین، امام صادق علیه السلام، ایستادگى كردند و گروهى را به سمت‏ خود كشاندند.

«از سه طائفه مردم كناره ‏گیرى كن و هرگز طرح دوستى و رفاقت‏ با آنان مریز؛ خائن، ستمكار و سخن چین. زیرا كسى كه براى تو به ‏دیگرى خیانت كند، روزى نیز به تو خیانت ‏خواهد كرد و كسى كه‏ براى تو به دیگران ظلم و تجاوز كند، به تو نیز ظلم خواهد كرد و كسى كه از دیگران نزد تو سخن چینى كند، علیه تو نیز نزد دیگران ‏نمامى خواهد نمود.»
امام در برخورد با این دیدگاهها، خود به افشاى آنها پرداخت و از سویى به تربیت ‏شاگردان همت گمارد تا آنان در عرصه‏هاى مناظره ‏و گفتگو به بافته‏هاى ایشان پاسخ گویند.

نكته‏اى كه بسیار دل امام را مى‏آزرد، توطئه جذب جوانان از سوى‏ این فرقه‏هاى منحرف، اما مدعى اسلام بود، به عنوان نمونه، امام‏ صادق علیه السلام جوانان را از گرایش به دو فرقه مطرح آن عصر، مرجئه(13) و غلاة(14) بر حذر مى‏داشت. امام مى‏فرمود:

« بر جوانانتان از غلات برحذر باشید كه آنها را به فساد نكشانند؛زیرا غلات پست‏ترین خلق خدا هستند، اینانعظمت‏ خداى را كوچك ‏مى‏كنند و ادعاى ربوبیت و خدایى را براى بندگان او قائل ‏هستند.»(15)

امام با اصل قرار دادن پیشگیرى، ارائه دقیق دین حقیقى و برگرفته از مكتب اهل‏بیت علیهم السلام را به جوانان توصیه‏ مى‏كردند تا راه را بر رهزنان اندیشه جوانان سد نمایند، حضرت‏ مى‏فرمود:

«جوانان را دریابید! به آنان حدیث و دین بیاموزید، پیش از آن‏كه مرجئه بر شما پیشى‏گیرند.»(16)

امام صادق علیه السلام همچنین جوانان را مخاطب خود ساخته مى‏فرماید:

«یا معشرالاحداث! اتقواالله ولا تاتوا الروساء، دعوهم حتى‏ یصیروا اذنابا لا تتخذوا الرجال ولائج من دون الله، انا و الله ‏خیر لكم منهم‏» (17)؛اى گروه جوانان! از خدا پروا كنید و نزد روسا(ى منحرف) نروید، واگذاریدشان تا (از جایگاه بافتنى خود بیفتند و) به دنباله رو تبدیل شوند، آنان را به جاى خدا همدم خود نگیرید، به خدا سوگند كه من براى شما از ایشان بهترم.

آنگاه با دست ‏خود به سینه‏اش زد.


رسم رفاقت

دوست‏ خوب یكى از سرمایه‏هاى بزرگ زندگى و از عوامل خوشبختى آدمى ‏است و انسان در انس با دوست احساس مسرت مى‏كند و شادمانى و نشاط را در گرو همنشین با رفیق مى‏داند.

«رفیق شایسته‏»، براى جوان جایگاه خاص خویش را دارد و اهمیت ‏آن به گونه‏اى است كه در شكل دهى شخصیت او نقش بزرگى ایفا كرده، اولین احساسات واقعى نوع دوستى را در وى ایجاد مى‏كند.

جوان از یك سو به كشش طبیعى و خواهش دل، عاشق دوستى و رفاقت ‏است و به ایجاد عمیق‏ترین روابط دوستانه با یك یا چند نفر ازهمسالان خود هست و از طرف دیگر بر اثر احساسات ناسنجیده و عدم‏ نگرش عقلانى ممكن است در دام رفاقت ‏با دوستان نادان و تبهكار افتد(18)؛ از این رو خطر وجود دوستان بد و ناپاك، این نگرانى‏ را در جوان ایجاد مى‏كند كه «چگونه یك دوست ‏خوب و یكدل را انتخاب كنم؟»

امام صادق علیه السلام رفقا را سه نوع مى‏داند:

1- كسى كه مانند غذا به آن نیاز هست و آن «رفیق عاقل‏» است.

2- كسى كه وجود او براى انسان به منزله بیمارى مزاحم و رنج‏آور است و آن «رفیق احمق‏» است.

3- كسى كه وجودش به منزله داروى شفا بخش است و آن «رفیق روشن‏بین و اهل خرد» است.(19)

شیوه انتخاب دوست در نگاه پیشواى ششم، این گونه است:

«رفاقت، حدودى دارد، كسى كه تمام آن حدود را دارا نیست، كامل‏ نیست، و آن كس كه داراى هیچ یك از آن حدود نیست، اساسا دوست‏ نیست:

1- ظاهر و باطن رفیق، نسبت ‏به تو یكسان باشد.

2- زیبایى و آبروى تو را جمال خود بیند و نازیبایى تو را نازیبایى خود بداند.

3- دست‏ یافتن به مال یا رسیدن به مقام، روش دوستانه او را نسبت ‏به تو تغییر ندهد.

4- در زمینه رفاقت، از آنچه در اختیار دارد، نسبت ‏به تو مضایقه ننماید.

5- تو را در مواقع گرفتارى و مصیبت ترك نگوید.»(20)

«دوست آینه تمام نماى دوست‏» است و دو دوست مثل دو دست‏اند كه‏ آلایش یكدیگر را مى‏شویند و به فرموده امام صادق علیه السلام: «كسى كه‏ بیند دوستش روش ناپسندى دارد و او را باز نگرداند، با آن كه توان ‏آن را دارد، به او خیانت كرده است.»(21)

امام صادق علیه السلام ضمن تاكید فراوان به ‏انتخاب دوست ‏خوب و پایدارى ‏در این دوستى، جوانان را از رفاقت ‏با نادان و احمق پرهیزمى‏دهد:

«كسى كه از رفاقت ‏با احمق پرهیز نكند، تحت تاثیر كارهاى‏ احمقانه وى قرار مى‏گیرد و اخلاقش همانند اخلاق ناپسند اومى‏شود.»(22)

در فرهنگ نورانى حدیثى ما، جوانان را از رفاقت ‏با «بدنامان‏» برحذر داشته،(23) آنان را به دورى از دوستان خائن و متجاوز و سخن چین ترغیب مى‏سازند، امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:

«از سه طائفه مردم كناره ‏گیرى كن و هرگز طرح دوستى و رفاقت‏ با آنان مریز؛ خائن، ستمكار و سخن چین. زیرا كسى كه براى تو به ‏دیگرى خیانت كند، روزى نیز به تو خیانت ‏خواهد كرد و كسى كه‏ براى تو به دیگران ظلم و تجاوز كند، به تو نیز ظلم خواهد كرد و كسى كه از دیگران نزد تو سخن چینى كند، علیه تو نیز نزد دیگران ‏نمامى خواهد نمود.»(24)

راه و «رسم رفاقت‏» در ثبات و پایدارى دوستى مؤثر است، گوشه‏اى ‏از شیوه آن را در كلام امام صادق علیه السلام مى‏نگریم:

«كمترین حق آن است كه: دوست ‏بدارى براى او چیزى كه براى خود دوست مى‏دارى. كراهت داشته ‏باشى در حق او، از آن ‏چه براى خود كراهت دارى. از خشم او بپرهیزى، به دنبال رضا و خشنودى او باشى. با جان و مال و زبان و دست و پایت او را كمك كنى. مراقب و راهنماى او و آیینه او باشى. سوگندش را قبول كنى، دعوتش را اجابت نمایى، هر گاه بیمار شد، به عیادتش بروى و هرگاه فهمیدى حاجتى دارد، قبل از این كه‏ بگوید، آن را انجام دهى، و وى را ناگزیر نكنى كه انجام كار را از تو درخواست كند...»(25)

سخنان وفرمایشات نغز امام صادق علیه السلام روح و جان را قوت بخشیده، منشور دستورهاى زندگى و سعادتمندى آن است. امید است جامعه جوان ‏و پرنشاط، هندسه شخصیت و هویت ‏خود را در پرتو معارف این ‏امام علیه السلام ترسیم كرده، خود و جامعه را در سیره و منش، در مسیر تحقق آرمان جامعه دینى و مدینه آرمانى اهل‏بیت علیهم السلام سمت و سو بخشند.


پى‏نوشت ها:

1- بحارالانوار، ج‏23، ص‏236.

2- همان .

3- محمدبن على بن نعمان، معروف به «احول‏» و «مؤمن طاق‏» از بزرگان شیعه و از یاران دانشمند امام صادق علیه السلام و امام كاظم علیه السلام بوده است. خاطره مناظرات او با ابوحنیفه زیبا و ماندگار است. همچنین امام صادق علیه السلام او را دوست مى‏داشت.(رجال الشیخ، شیخ‏طوسى، انتشارات جامعه مدرسین، ص‏296/ منتهى المقال، ابوعلى‏حائرى، انتشارات آل‏البیت، قم، ج‏6، ص 135 و136.)

4- بحارالانوار، ج‏23، ص‏236 و237.

5- همان، ج 78، ص 268.

6- روانشناسى نوجوان، اسماعیل بیابانگرد، ص‏133 و123/روانشناسى رشد با نگرش به منابع اسلامى، دفتر همكارى حوزه و دانشگاه، ج 2، ص 998 992/ جوان و رسالت ‏حوزه، تعریف جوانى، میرباقرى، كانون اندیشه جوان، ص 30.

7- بقره، آیه 138.

8- اصول كافى، ج 2، ص 14.

9- نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدى، خطبه 124، ص 122.

10- امام صادق علیه السلام مى‏فرماید:«الغلام یلعب سبع سنین، یتعلم سبع ‏سنین، یتعلم الحلال والحرام سبع سنین‏»؛ فرزند، در هفت ‏سال ‏نخست ‏بازى نماید، در هفت ‏سال دوم آموزش یابد و در هفت ‏سال سوم(جوانى) حرام و حلال را فراگیرد. (وسایل الشیعه، ج 15، ص 194.)

11- امام مى‏فرماید: « لو اتیت ‏بشاب من شاب الشیعه لایتفقه ‏لادبته‏»؛ (تحف العقول، حرانى، ص 302.)

12- امروزه « بحث قرائتهاى مختلف از دین‏» ریشه در نگاه ‏نسبى‏گرایى به دین دارد كه همان منشا هر منوتیكى است. یعنى ‏بنابراین كه در تفسیر متون و یا در كل فهم آدمى به نسبیت قائل ‏شوند؛ در نتیجه هیچ فهم ثابت وجود نخواهد داشت و هر كس بدون‏ابزار و متد اجتهاد خود را در فهم از دین توانا خواهد دانست!

13- مرجئه در عصر امویان و با كمك آنان شكل گرفت. این فرقه ‏نیت را اصل شمرده و گفتار و كردار را بى‏اهمیت دانستند، معتقد بودند همانگونه كه عبادت كردن با كفر سودى ندارد، گناه كردن هم‏ چیزى از ایمان نمى‏كاهد و خلیفه را هر چند كه مرتكب گناه كبیره ‏بود، واجب الطاعة مى‏انگاشتند. (فرهنگ فرق اسلامى، جواد مشكور، ص‏406- 401)

14- «غلات‏» فرقه‏هایى هستند كه درباره ائمه اطهارعلیهمالسلام گزافه‏گویى كرده، آنان را به خدایى رسانیده و یا به «حلول‏» جوهر نورانى الهى در امامان خود قائل شدند و یا به تناسخ و حلول روح‏ خدایى به كالبد ائمه قائل شدند، ائمه اطهارعلیهم السلام گزافه گویى این‏ طایفه شیاد را منع و از ایشان بیزارى مى‏جستند. (همان، ص‏344-347. )

15- سفینةالبحار، ج 2، ص 324.

16- المحاسن، برقى، ص 605.

17- نورالثقلین، حویزى، ج 2، ص 191/ بحارالانوار، ج 24، ص‏246.

18- رابطه دوستى و محبت، احمد مطهرى، ص 58.

19- تحف العقول، ص‏223.

20- الامالى، شیخ صدوق، ص‏397.

21- سفینة‏البحار، ج 2، ص‏59.

22- مستدرك الوسایل، نورى، ج 2، ص 64.

23- وسایل الشیعه، ج‏3، ص‏206.

24- تحف العقول، ص‏326.

25- اصول كافى، ج 2، ص‏169.

منبع :

ماهنامه كوثر شماره 40، نویسنده : محمدباقر پورامینى . 

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: